E Ó fi Ù Ë Ù 5. NøPIZOYME KAI PO EXOYME TO øma MA (ÕÙÔÌÔ - ÕÓıÚˆappleÔ ) EI A ø IKO ENOTHTA Χρόνος: Η ενότητα έχει σχεδιαστεί να ολοκληρωθεί σε 6 διδακτικές ώρες. Κάθετη διασύνδεση: Με την ενότητα 4 της ΜτΠ της Γ Τάξης: κεφάλαιο 2 «Φυτά του τόπου µας» (διατροφική αξία των φυτικών τροφών - λαχανικά, φρούτα, δηµητριακά). Οριζόντια διασύνδεση: Με την ενότητα 2 της ΜτΠ: κεφάλαιο 6 «Αθλητισµός και Πολιτισµός». Βασικό λεξιλόγιο της ενότητας: οι Μ αναµένεται να οικειοποιηθούν, σε διαφορετικό βαθµό ο καθένας, το βασικό λεξιλόγιο της ενότητας: σκελετός, οστά, στήριξη, προστασία, σύνδεση, αρθρώσεις, µύες, συνεργασία, κίνηση, όργανα σώµατος, ανάπτυξη, υγιές σώµα, υγιεινή διατροφή, αθλητισµός, ατυχήµατα, πρόληψη Πηγές/υλικά: κρίνεται σκόπιµο να έχουν οι Μ πρόσβαση σε ποικίλες πηγές και υλικά που αφορούν το µυοσκελετικό σύστηµα, την καλή υγεία, τη σωστή διατροφή, την πρόληψη ατυχηµάτων, όπως προπλάσµατα, εγκυκλοπαίδειες, διαδίκτυο, αφίσα διατροφικής πυραµίδας, ένα λεξικό κ.λπ. Επισηµάνσεις: Στην ενότητα οι Μ πραγµατεύονται βασικές πληροφορίες σχετικά µε το µυοσκελετικό σύστηµα του ανθρώπου, τη χρησιµότητα και τις λειτουργίες του καθώς και στοιχεία αγωγής υγείας. Η ενότητα αναφέρεται στο µυοσκελετικό σύστηµα (µε βάση τις οδηγίες του ΑΠΣ) ενώ δε θίγονται τα υπόλοιπα συστήµατα. Επειδή η έκταση της ενότητας δεν επιτρέπει τη διεξοδική επεξεργασία των θεµάτων, θα ήταν χρήσιµο, αν είναι εφικτό, να οργανωθεί επίσκεψη στην τάξη ειδικού ή ειδικών που θα λύσουν απορίες των Μ και θα τους ενηµερώσουν σχετικά µε: το µυοσκελετικό σύστηµα του ανθρώπου (π.χ. ορθοπεδικός), την καλή υγεία του σώµατος (π.χ. παιδίατρος), την καλή φυσική κατάσταση (π.χ. γυµναστής) και τη σωστή διατροφή (π.χ. διατροφολόγος). Τονίζεται ότι σε όλα τα κεφάλαια της ενότητας προτείνονται/υπάρχουν πολλές δραστηριότητες, από τις οποίες ο έχει κάθε φορά τη δυνατότητα να επιλέγει τον αριθµό των δραστηριοτήτων που θα υλοποιηθούν ανάλογα µε τα ενδιαφέροντα των µαθητών, τις εκάστοτε συνθήκες της τάξης, το τοπικό περιβάλλον κ.λπ. Σε καµία περίπτωση δεν είναι υποχρεωτικό να υλοποιούνται όλες οι δραστηριότητες του κάθε κεφαλαίου. 76
KEºA AIO 1. TÔ ÛÒÌ Ì (2 διδακτικές ώρες) ιδακτικοί Στόχοι ιαθεµατικές Έννοιες ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ Προτεινόµενες δραστηριότητες Να αναγνωρίσουν την χρησιµότητα των οστών για τη στήριξη του σώµατος, την κίνησή του και την προστασία σηµαντικών εσωτερικών οργάνων. Να ονοµάσουν τα κύρια µέρη του ανθρώπινου σκελετού. Να αναγνωρίσουν τη συνεργασία οστών, αρθρώσεων και µυών στην κίνηση του σώµατος. Αλληλεπίδραση, Σύστηµα, Οµοιότητα - ιαφορά, Μεταβολή Προσανατολισµός: Αναµένεται οι Μ να επισηµάνουν το σχήµα του σώµατος, το µέγεθός του, τις αναλογίες του, τον τρόπο περπατήµατος ή στάσης κ.λπ. 1) Οι ΜΟ αγγίζοντας διάφορα σηµεία του σώµατός τους διαπιστώνουν τη διαφορά στην σκληρότητα τους. Στη συνέχεια εκφράζουν τις απόψεις τους σχετικά µε την αναγκαιότητα να υπάρχουν σκληρά και µαλακά µέρη. 2) Οι ΜΟ χρησιµοποιούν χάρτινους σωλήνες για να φτιάξουν δύο κατασκευές (για να γεµίσουν το εσωτερικό τους χρησιµοποιούν χαλίκια και κοµµάτια σφουγγαριού αντίστοιχα). Καλούνται να απαντήσουν ποια από τις δύο κατασκευές/µοντέλα µοιάζει περισσότερο στα οστά µας η κατασκευή µε τα κοµ- µάτια του σφουγγαριού και να τεκµηριώσουν την άποψή τους µε επιχειρή- µατα (σε αυτό θα τους βοηθήσει και η εισαγωγή της δραστηριότητας) (.Ε. οµοιότητα - διαφορά). Είναι χρήσιµο να γίνει µια µικρή συζήτηση για τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα ενός µοντέλου όπως αυτό που κατασκεύασαν (ένα µοντέλο έχει κοινά στοιχεία αλλά και σηµαντικές διαφορές µε το πραγµατικό αντικείµενο, καλύτερο µοντέλο είναι αυτό που έχει περισσότερα κοινά µε το πραγµατικό αντικείµενο). Επίσης µπορεί να γίνει νύξη για το ότι οι επιστήµονες πολύ συχνά για να επικοινωνήσουν τις απόψεις τους χρησι- µοποιούν µοντέλα (π.χ. το µοντέλο του ηλιακού συστήµατος, το µοντέλο του ανθρώπινου σώµατος, το µοντέλο της γης κ.λπ.). 3) ραστηριότητα παρατήρησης των αλλαγών του µυ του µπράτσου των µαθητών όταν σηκώνουν ένα αντικείµενο, π.χ. µια τσάντα. Όταν σηκώνουµε ένα αντικείµενο (λυγίζουµε το χέρι µας) ο µυς µας γίνεται κοντύτερος και πυκνότερος (σκληρότερος). Όταν ισιώνουµε το χέρι µας ο µυς είναι µαλακός και χαλαρός. Θα πρέπει να σηµειωθεί (πιθανόν να αναφερθεί και από κάποιο µαθητή) ότι παρότι έχουµε συνηθίσει στο µπράτσο µας να παρατηρούµε και να ψηλαφούµε το δικέφαλο µυ (πάνω µυ), υπάρχει και ο τρικέφαλος µυς (κάτω µυς), ο οποίος κάνει την ακριβώς αντίθετη διαδικασία. 4) Οι Μ µετρούν το µήκος ορισµένων οστών τους (επιλέχτηκαν τα συγκεκρι- µένα οστά, όπου η µετρηση είναι πιο εφικτή) και κάνουν συγκρίσεις (π.χ. Το µητριαίο οστό είναι µεγαλύτερο σε µήκος από το βραχίονά µου) 5) Η δραστηριότητα συνδυάζεται µε τις πληροφορίες για τον ανθρώπινο σκελετό, τις αρθρώσεις και τους µυς που υπάρχουν στο κεφάλαιο. Οι ΜΟ πραγ- µατεύονται διαφορετικά θέµατα, όπως τα ακόλουθα: Α. Τονίζεται η χρησιµότητα των οστών για τη στήριξη και την κίνηση του σώ- µατος. Οι αλλαγές στο σκελετό των παιδιών αφορούν την ανάπτυξη του σκε- 77
λετού (βάρος, µήκος, αντοχή-σκληρότητα) (.Ε. αλληλεπίδραση, σύστηµα, µεταβολή). Β. Αναδεικνύεται η χρησιµότητα των οστών στην προφύλαξη σηµαντικών εσωτερικών οργάνων (.Ε. σύστηµα). Γ. Οι Μ, κινώντας µέρη του σώµατός τους, εντοπίζουν και καταγράφουν αρθρώσεις. Για να παρουσιάσουν το θέµα τους στην ολοµέλεια, µπορούµε να τους προτείνουµε να σηµάνουν πάνω στο σώµα τους τις αρθρώσεις που κατέγραψαν µε κάποιο τρόπο (π.χ. µε αυτοκόλλητα).. Αναδεικνύεται µέσω παραδειγµάτων η συνεργασία µυϊκού και σκελετικού συστήµατος και η χρησιµότητα των µυών (.Ε. αλληλεπίδραση, σύστηµα, µεταβολή). Ε. Οι Μ γράφουν εκφράσεις όπως: «ο σκελετός του σπιτιού», ο «σκελετός του αυτοκινήτου» κ.λπ. ιαπιστώνουν την αναλογία στη λειτουργία τους (στήριξη) αλλά και τη διαφορά της (απουσία κίνησης) (.Ε. οµοιότητα - διαφορά). Εναλλακτικά προτείνουµε να γίνουν και άλλες δραστηριότητες: π.χ. α) µε βάση το σκελετό που υπάρχει σε χάρτη οι Μ µετρούν τις πλευρές, τις περιγράφουν και συζητούν για τη χρησιµότητά τους, β) οι Μ µετρούν το µήκος των άνω και των κάτω άκρων τους. Συγκρίνουν το πάχος των άνω και των κάτω άκρων. Ερµηνεύουν πού οφείλεται η διαφορά (τα κάτω άκρα έχουν συνήθως µεγαλύτερο πάχος, επειδή στηρίζουν το σώµα). Αξίζει να διαβάσουµε Τετράδιο Εργασιών Κείµενο για το µυοσκελετικό σύστηµα του ανθρώπου, τη χρησιµότητά του, την ανάπτυξή του. Οι Μ µπορούν να συµπληρώσουν το κείµενο, αναφέροντας σχετικά παραδείγµατα ή επεκτείνοντάς το. 1) Οι Μ κατασκευάζουν το «µικρό βιβλίο του σώµατός τους» όπου έχουν τη δυνατότητα να παρατηρήσουν το µυοσκελετικό σύστηµα και διάφορα όργανα του ανθρώπινου σώµατος. Mε παιγνιώδη τρόπο, κάνοντας ερωτήσεις στους συµµαθητές τους, γνωρίζουν καλύτερα το ανθρώπινο σώµα. Επισηµαίνεται ότι και στο πρόσωπο-κεφάλι υπάρχουν οστά, µύες και άλλα όργανα, τα οποία δεν εικονίζονται. KEºA AIO 2. ºÚÔÓÙ ˆ ÙÔ ÛÒÌ ÌÔ (3 διδακτικές ώρες) ιδακτικοί Στόχοι ιαθεµατικές Έννοιες ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ Οι Μ: Να ερευνήσουν και να αναγνωρίσουν συνήθειες που συµβάλλουν στη διατήρηση της καλής κατάστασης του µυοσκελετικού συστήµατος. Να αναγνωρίσουν τη σηµασία της διατροφής, της άθλησης, της προσοχής και της πρόληψης των ατυχηµάτων καθώς επίσης και των καθηµερινών συνηθειών για τη διατήρηση υγιούς σώµατος. Αλληλεπίδραση, Σύστηµα, Σύνολο, ιαφορά - Οµοιότητα O προτείνεται να επανέλθει στο θέµα του κεφαλαίου στις 7 Απριλίου: Παγκόσµια Ηµέρα της Υγείας 78
Προτεινόµενες δραστηριότητες Αξίζει να διαβάσουµε Τετράδιο Εργασιών Προσανατολισµός: Οι ΜΟ συζητούν για τις λεζάντες των εικόνων και σχολιάζουν τις εικόνες µε βάση την εµπειρία τους. Η συζήτηση εστιάζεται στη διατροφή, τις καθηµερινές συνήθειες, τα ατυχήµατα, τον αθλητισµό, που είναι οι κύριοι άξονες που θα µελετήσουν οι ΜΟ στις δραστηριότητες που ακολουθούν. Αυτονόητος είναι ο τρόπος αντιµετώπισης και η ανάλογη ευαισθησία για τα ΑΜΕΑ. 1) Στόχος της δραστηριότητας είναι να συζητηθεί το θέµα «υγιεινή διατροφή» και οι Μ να προβληµατιστούν για τυχόν κακές διατροφικές τους συνήθειες. Μπορεί να γίνει γνωριµία των Μ µε τη διατροφική πυραµίδα, που φτιάχτηκε µε βάση τα επιστηµονικά δεδοµένα και την έρευνα, και περιέχει σε επίπεδα τις έξι βασικές οµάδες τροφών. Στην κορυφή απεικονίζονται οι τροφές που πρέπει να καταναλώνονται σε µικρές ποσότητες, ενώ προς τη βάση αυτές που µπορεί να καταναλώνονται σε µεγαλύτερες ποσότητες. Αντικείµενο πραγµάτευσης γίνονται οι καθηµερινές διατροφικές συνήθειες των µαθητών (.Ε. αλληλεπίδραση, σύστηµα, οµοιότητα διαφορά). 2) Οι ΜΟ συζητούν µε βάση τις φωτογραφίες των οµάδων τροφών τις λεζάντες που τις συνοδεύουν και τις πληροφορίες που µπορούν να αντλήσουν από την πυραµίδα της υγιεινής διατροφής (.Ε. αλληλεπίδραση, σύστηµα). 3) ραστηριότητα που αφορά τις αθλητικές δραστηριότητες των Μ και τις ωφέλειες που προκύπτουν από την ενασχόληση µε αυτές. 4) Οι Μ εντοπίζουν τα λάθη στις δραστηριότητες των παιδιών που παρουσιάζουν οι εικόνες και προτείνουν πώς µπορούν να γίνονται οι ίδιες κινήσεις ή εργασίες µε ορθότερο τρόπο (.Ε. αλληλεπίδραση, σύστηµα, διαφορά - οµοιότητα). Οι ΜΟ συζητούν και για άλλες καθηµερινές δραστηριότητες που γίνονται µε «λάθος» τρόπο και διατυπώνουν προτάσεις για την αποφυγή τέτοιων λαθών. Τέτοιες προτάσεις θα µπορούσαν να είναι: καθόµαστε στη σωστή απόσταση από τον Η/Υ και την τηλεόραση, φροντίζουµε για το σωστό φωτισµό στο δω- µάτιο µας, καθόµαστε στη σωστή στάση στο κάθισµα του γραφείου, επιλέγουµε το κατάλληλο ύψος στο γραφείο µας, κάνουµε διαλείµµατα σε τακτά χρονικά διαστήµατα κ.ά. 5) Οι ΜΟ επιλέγουν ένα χώρο, καταγράφουν τους κινδύνους πρόκλησης ατυχήµατος που µπορούν να συµβούν σε αυτόν και διατυπώνουν προτάσεις αποφυγής και προφύλαξης (.Ε. αλληλεπίδραση, σύστηµα). Προτείνεται να γίνει και αναφορά στο Κέντρο Πρόληψης Παιδικών Ατυχηµάτων (ΚΕΠΠΑ). Ο µπορεί να επικοινωνήσει µε το Κέντρο για την εξασφάλιση σχετικού εκπαιδευτικού υλικού ή να ζητήσει τη συνδροµή του Υπεύθυνου Αγωγής Υγείας. 6) H δική µας ερώτηση: Oι ΜΟ προετοιµάζουν ερωτήσεις που θα έθεταν σε ειδικούς για την Υγεία και τη διατροφή. Αν υπάρχει δυνατότητα, προσκαλείται κάποιος από αυτούς στην τάξη. Οι ΜΟ µπορούν να ετοιµάσουν ένα δικό τους «Αξίζει να διαβάσουµε» των δύο κεφαλαίων που µελέτησαν. Η δραστηριότητα µπορεί και να παραλειφθεί. 2) Οι Μ πραγµατοποιούν έρευνα στην τάξη τους. Ο µπορεί, εάν το επιθυµεί, να επεκτείνει την ανάλυση και τη γενίκευση των αποτελεσµάτων της έρευνας. Μπορούν να επιλεγούν κάποιες ερωτήσεις που προσφέρονται για την παρουσίαση των αποτελεσµάτων σε κυκλικά διαγράµµατα ή ραβδογράµµατα (διαθεµατική δραστηριότητα µαθηµατικών). Επίσης, αν γίνεται µάθηµα πλη- 79
ροφορικής από ειδικό δάσκαλο ή αν ο έχει ειδικές γνώσεις (π.χ. γνωρίζει το πρόγραµµα «λογιστικό φύλλο»-excel), µπορεί µε τους Μ να επεξεργαστεί τα δεδοµένα της έρευνας στον υπολογιστή. Θα µπορούσαν να συζητηθούν και να απαντηθούν ερωτήµατα του τύπου: - Ποιες τροφές φαίνεται να προτιµούν περισσότερο τα παιδιά; Είναι υγιεινές; - Πόσο συχνά αθλούµαστε; - Προσέχουµε τα ατυχήµατα; Τα συµπεράσµατα θα συζητηθούν στην ολοµέλεια της τάξης. 3)* Η δραστηριότητα µπορεί να παραλειφθεί εάν ο χρόνος δεν επαρκεί. ANA KO H H. ÓˆÚ Ô ÌÂ Î È appleúôû Ô ÌÂ ÙÔ ÛÒÌ Ì (1 διδακτική ώρα) Βιβλίο του Μαθητή Κείµενο της Ανασκόπησης Βασικό λεξιλόγιο «Χάρτης» από λέξεις «Πώς φτάσαµε ως εδώ»; Tετράδιο Eργασιών: ραστηριότητες της Ανασκόπησης Οι Μ διαβάζουν και συµπληρώνουν το ανακεφαλαιωτικό κείµενο, το οποίο ενοποιεί όσα µελέτησαν στα κεφάλαια της ενότητας και επισηµαίνει τα κύρια σηµεία της. Οι ερωτήσεις που το συνοδεύουν µπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη ενός δηµιουργικού διαλόγου στην ολοµέλεια της τάξης. Παρουσιάζονται συγκεντρωτικά οι αντιπροσωπευτικές λέξεις της ενότητας. Οι λέξεις αυτές µπορούν να αξιοποιηθούν µε ποικίλους τρόπους: π.χ. διατύπωση προτάσεων, σύνθεση παραγράφων, διαπραγµάτευση νοηµάτων, αναζήτηση αντιθέτων κ.λπ. Η συµπλήρωση του εννοιολογικού χάρτη γίνεται από τους Μ µετά την επεξεργασία του ανακεφαλαιωτικού κειµένου, ατοµικά και στη συνέχεια οµαδικά, ώστε να συγκριθούν οι διαφορετικές απαντήσεις και να διευκρινιστούν, στο πλαίσιο της οµάδας, τυχόν δυσκολίες. Οι Μ συµπληρώνουν τα κενά µε όσες λέξεις γνωρίζουν (δραστηριότητα διαβαθµισµένης δυσκολίας). Η συ- µπλήρωση του εννοιολογικού χάρτη ασκεί τους Μ σε µεταγνωστικές δεξιότητες και αποτελεί µέσο αυτοαξιολόγησης (ατοµικής και οµαδικής). Οι Μ καλούνται να κάνουν ανασκόπηση των ενεργειών που έκαναν στην πορεία της ενότητας και να συγκρίνουν τις νέες απόψεις µε αυτές που είχαν στην αρχή της. Επισηµαίνουν τις δυσκολίες που αντιµετώπισαν και τι θα ήθελαν να µελετήσουν ακόµα, συζητούν για την εφαρµογή της νέας γνώσης, αναφέρουν τις πηγές που χρησιµοποίησαν και αξιολογούν την πορεία τους. ραστηριότητες αξιολόγησης, κυρίως γνωστικής φύσης. 1) Με την αντιστοίχιση διαπιστώνουµε κατά πόσο οι ΜΟ οικειοποιήθηκαν τις βασικές έννοιες της ενότητας, ώστε να µπορούν να κάνουν τις ανάλογες συσχετίσεις. Οι σωστές αντιστοιχίσεις είναι: σκελετός - κορµός δέντρου, ώµοςχειριστήριο υπολογιστή, αγκώνας- µεντεσές πόρτας, πλευρές- περίφραξη αυλής. 2) Οι απαντήσεις της ακροστιχίδας είναι: Γάλα, Έχεις, Ρύζι, Οστά, Σκελετός, Ώµος, Μύες, Αρθρώσεις. 3) Οι Μ απαντούν ανάλογα. 4) Οι Μ επιλέγουν το πιο υγιεινό γεύµα και υποστηρίζουν την επιλογή τους µε επιχειρήµατα. 80